Wat is het hier besmettelijk!

Ik was leerkracht van groep 5/6, voor het eerst draaide ik een combinatiegroep. Gave uitdaging, dacht ik, maar na drie weken was ik bekaf. Ik was onrustig, had aan het einde van de dag het gevoel dat ik de helft van de kinderen niet had gezien en had een schorre stem. Ik hoor mezelf nog tegen een collega zeggen: ‘Wat een drukke groep!’

Spiegelneuronen

Wat ik toen nog niet wist, was dat spiegelneuronen sfeerbepalend zijn. Iets wat heel onbewust speelt in een groep en grote invloed heeft. Als ik toen had geweten van dit klompje hersencellen, dan had ik goud in handen gehad. Spiegelneuronen zijn neuronen die actief of actiever worden wanneer je waarneemt wat iemand anders doet op dezelfde plek in de hersenen als bij degene die de actie uitvoert. En actie slaat dan op bewegen of praten, maar ook op wat iemand voelt of zelfs emotioneel ervaart. Dat betekent dat je bent gebouwd om te voelen dat een ander verdrietig of blij is. Je bent gebouwd te voelen of de ander je leuk vindt of irritant. Je bent uitgerust om de hele tijd waar te nemen wat de ander voelt.

Van onzeker naar vertrouwen

Spiegelneuronen hebben dus een belangrijke rol in het kunnen leren van een ander bij sociale interactie. Had ik dat geweten, dan had ik het heel anders aangepakt met Denise. Want wat ik deed was rustig reageren op Denise in taal, maar vanbinnen voelde ik irritatie. Ik gaf haar daarmee een dubbele boodschap: mijn gedrag was rustig, maar vanbinnen was ik dat niet. Daar werd ze waarschijnlijk nog onzekerder van. Wat ze wel nodig had? Een eenduidige boodschap met een duidelijke grens. Meer vertrouwen en duidelijkheid (lees: veiligheid) van mij had ze goed kunnen gebruiken, in plaats van de irritatie die ik voelde als ze weer naar me toe kwam.

Binnenkant en buitenkant kloppen (niet)
Interessant dat zoiets onbewusts als spiegelneuronen zoveel invloed heeft. Hiermee beweer ik niet dat je altijd maar rustig moet blijven en alles moet accepteren. Integendeel, juist als je merkt dat een grens wordt overgegaan, moet (ik zeg moet, want grenzeloos is onveilig voor kinderen) je dat als leerkracht aangeven. Dan klopt ook de binnenkant met de buitenkant. En dat voelen kinderen weer haarfijn aan met hun spiegelneuronen. Houd het bij gedrag en benoem wat je daarin anders wilt.

Besmettelijk

Terug naar de spiegelneuronen, want die heb je natuurlijk zelf ook als leerkracht.  

Stel je vraagt een ouder hoe het thuis gaat en het antwoord (ja, heel goed!) geloof je niet. Of je hebt een vergadering gehad en je komt heel moe thuis. Of er komt een kind zo vrolijk binnen dat je er helemaal mee wordt besmet! We onderschatten de besmettelijkheid en de voelbaarheid van stemming.

Stemming ‘lenen’

Kinderen zijn van nature goed in het gebruiken van hun spiegelneuronen. Waarom? Zodat ze kunnen aanvoelen wat er nodig is om erbij te horen. Zodat ze lief gevonden worden en er voor ze wordt gezorgd. Maar de werking van spiegelneuronen moet bij kinderen nog wel worden gefinetuned en daar hebben ze volwassenen bij nodig. Spiegelneuronen zijn bij de geboorte al aangelegd, maar ontwikkelen zich in contact met de ander.

Belangrijk daarbij is dat kinderen door de volwassenen om hen heen leren om zelf met emoties om te gaan. Door rust op te pikken leert het wat rust is. Door blijheid op te pikken leert het wat blijheid is. Als het kind zelf onrustig is, kan het als het ware bij jou wat rust ‘lenen’. Daarmee leert het kind uiteindelijk hoe het zichzelf weer rustig kan voelen. En zo werkt dat met alle emoties zoals plezier, blijheid, vertrouwen. Maar ook de andere kant: onzekerheid, onrust, angst, ontevredenheid.

Onervaren

Spiegelneuronen bieden ook meer inzicht in de werking van het brein dat op een andere manier informatie verwerkt zoals bij de ontwikkelingsstoornissen ASS, HSP, ADHD, ADD. Er is gevonden dat kinderen met een ontwikkelingsstoornis zeer weinig of juist erg veel spiegelneuronenactiviteit hebben.

Sommige kinderen hebben het harder nodig dan andere om steeds weer bij een volwassene te tanken. Via de juf of meester even herinnerd worden aan hoe ze zich weer blij, rustig of tevreden kunnen voelen. Het kind kan nog niet goed onderscheid maken tussen jouw vrolijkheid of die van zichzelf en zal wat hij met zijn spiegelneuronen oppakt, ervaren als het zijne. Dus als jij versterkende emoties ervaart, zal het kind dat oppakken en versterken.

Gebruik die spiegelneuronen
Als leerkracht kun je natuurlijk ontzettend goed gebruikmaken van die onbewuste tool. Bij mijn combinatiegroep 5/6 ben ik de boel uiteindelijk anders gaan organiseren. Op die manier had ik zelf rustmomenten waarin ik gewoon kon zijn. Ik observeerde en had alle kinderen aan het einde van de dag gezien. Die plek werd een rustpunt voor me. Zodra ik merkte dat ik onrust voelde, ging ik daar zo snel mogelijk staan of zitten. Ik haalde diep adem en ging door met wat er gedaan moest worden. En het werkte. Logisch, denk ik nu, want als ik een ontspannen gevoel vanbinnen heb, kunnen de kinderen met hun spiegelneuronen met me meegaan.

Geen afstandsbediening

Nu lijkt het misschien net of je een afstandsbediening vanbinnen hebt waarmee je het kind kan intunen op de stemming die jij wel handig vindt. Niets is minder waar. Als een kind van nature energiek en ondernemend is, zal het niet ineens een heel rustig kind worden. Wel zal je met jouw ‘mood’ van rust en vertrouwen in dit kind korte periodes van focus en concentratie gaan terugzien.

Hoe?

Probeer je eigen onrust te verminderen wanneer je in contact bent met een kind dat vervelend gedrag vertoont. Waarschijnlijk heb je nu een voorbeeld in je hoofd. Denk dan eens na: Wat is er leuk aan dit kind? En als je daaraan denkt, hoe voelt dat dan? Op welke momenten ervaar je dat gevoel het meest? Wat zou jij (dus niet het kind!) kunnen doen om dit specifieke goede gevoel over dit kind vaker te kunnen voelen?

Als jij trots bent op dit kind, als jij tevredenheid voelt als je aan hem of haar denkt, als jij plezier, verbinding en contact voelt in je eigen lijf, dan ontvangt de ander dat met open armen. Organiseer jouw eigen rustpunt. Letterlijk. Op een stoel, op een plek in de klas, ontdek hoe dat voor jou werkt.

Tot slot is het voor kinderen geruststellend als jij duidelijk maakt wat je wel of niet wilt. Houd het dan bij gedrag, benoem wat je anders wilt. Dat geeft rust, omdat jij je eigen gevoel woorden hebt gegeven en het kind krijgt wat het al aanvoelde met zijn spiegelneuronen.